Trên đất Quảng Tây, khoảng cuối tháng 10-1943, Hồ Chí Minh bắt đầu tham gia một số hoạt động của Việt Nam Cách mạng Ðồng minh hội, một tổ chức của người Việt Nam ở đây thuộc nhiều đảng phái được sự hiệp trợ của Ðệ tứ Chiến khu do tướng Trương Phát Khuê làm đại diện, Chủ nhiệm Hầu Chí Minh làm phó đại diện.

Sau ngày thành lập, Ðồng minh hội vẫn năm bè, bảy mối, Trương Phát Khuê quyết định cải tổ. Theo đề nghị của Trương, Hồ Chí Minh nhận chức Phó chủ tịch Việt Nam Cách mạng Ðồng minh hội (Chủ tịch là Nguyễn Hải Thần). Không dám trái ý Trương Phát Khuê, tháng 11-1943, Nguyễn Hải Thần phải cử người đến Cục chính trị Ðệ tứ Chiến khu đón Hồ Chí Minh ra công tác. Với tư cách là Phó chủ tịch Việt Nam Cách mạng Ðồng minh hội, Hồ Chí Minh đến ở trụ sở của hội này ở Liễu Châu, ở đây Người đã tiếp xúc với nhiều đại biểu các lực lượng cách mạng Việt Nam và Trung Quốc.

Khoảng tháng 12-1943, Hồ Chí Minh dự bữa tiệc do Hầu Chí Minh - Chủ nhiệm Cục chính trị Ðệ tứ Chiến khu chiêu đãi. Tại bữa tiệc này, Nguyễn Hải Thần - vốn tự phụ về trình độ Hán học, lại có ý tự đắc vì được dịp trổ tài để nịnh nọt quan trên họ Hầu, nên đã buông ra một vế đối có ý so sánh Hầu Chí Minh - Hồ Chí Minh để thách đối:

Hầu Chí Minh, Hồ Chí Minh, lưỡng vị đồng chí, chí giai minh.

侯志�?�, 胡志�?�, 倆位同志, 志較�?�

Mọi người còn đang suy nghĩ thì Hồ Chí Minh đã ung dung đối lại:

Nhĩ cách mệnh, Ngã cách mệnh, đại gia cách mệnh, mệnh tất cách.

您革命, 革命, 大家革命, 命必革

(Dịch: Hầu Chí Minh, Hồ Chí Minh, hai vị đồng chí, chí đều sáng

Anh cách mạng, tôi cách mạng, mọi người cách mạng, mạng phải cách ).

Chỗ hiểm hóc của vế đối này là hai chữ Chí và Minh, là tên hai nhân vật chính của bữa tiệc. Cái tài của Bác Hồ là không những ở chỗ nhanh nhạy đối đáp mà còn ở vế đối của Người rất chỉnh cả về ý tứ lẫn ngôn từ, với tầm tư tưởng cao hơn và cách mạng hơn. Mọi người dự tiệc đều vỗ tay tán thưởng. Hầu Chí Minh ca ngợi không ngớt: Ðối hay lắm! Nguyễn Hải Thần cũng cung kính nói: Hồ Tiên sinh, tài trí mẫn tiệp. Bội phục! Bội phục! Sau Cách mạng Tháng 8, Nguyễn Hải Thần cùng một số người Việt Nam như Nguyễn Tường Tam, Vũ Hồng Khanh theo đoàn quân Tiêu Văn của Tưởng Giới Thạch về nước.

Ðể thực hiện sách lược tạm hòa hoãn với quân Tưởng nhằm tập trung lực lượng kháng chiến ở Nam Bộ, ngày 1-1-1946 Nguyễn Hải Thần được cử giữ chức Phó chủ tịch Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và sau đó được bổ sung vào Quốc hội không qua bầu cử và giữ chức Phó chủ tịch Chính phủ Liên hiệp chính thức. Nhân dịp này, Nguyễn Hải Thần đã làm thơ tặng Hồ Chủ tịch và Người đã họa lại:

Nguyễn Hải Thần viết:

Gánh vác việc đời ông với tôi
Con đường gai góc xẻ làm đôi
Cùng chung đất nước, chung bờ cõi
Cũng một ông cha, một giống nòi
Ðành chịu nước cờ thua nửa ngựa
Còn hơn miệng thế chế mười voi
Mấy lời nhắn nhủ cùng ông biết
Nước ngược buông câu phải lựa mồi.

Qua bài thơ, thấy rõ nhân cách Nguyễn Hải Thần, dám dựa vào đất nước , giống nòi xui Hồ Chủ tịch đành chịu phần thua, lựa chiều lòng Trung hoa Quốc dân Ðảng.

Hồ Chủ tịch họa lại:

Ông biết phần ông, tôi biết tôi
Quyết giành thắng lợi, chẳng chia đôi
Ðã sinh đầu óc, sinh tai mắt
Nỡ bỏ ông cha, bỏ giống nòi
Họ trót sa chân vào miệng cọp
Tôi đành ghé đít cưỡi đầu voi
Cờ tàn mới biết tay cao thấp
Há phải như ai cá đớp mồi.

Bài thơ họa lại, lời lẽ đanh thép, thể hiện rõ tinh thần quyết vượt mọi hiểm nguy giành thắng lợi, phê phán thái độ hèn hạ ôm chân bọn Quốc dân Ðảng Trung Quốc, bỏ ông cha, bỏ giống nòi. Thật sắc bén, thật tài tình!

Đào Phong Lưu- Giai thoại văn học